Zaczynasz się wspinać, decyzja o zakupie butów wspinaczkowych jest już podjęta, tylko... co dalej? Jeśli nie wiesz, jak się za to zabrać, a mnogość wyboru wywołuje dodatkowy mętlik w głowie, zapraszamy do poniższej lektury, z której szybko dowiesz się, jak dzielimy buty wspinaczkowe i na co należy zwrócić uwagę podczas poszukiwań poprawnie dopasowanej pary.

Zacznijmy od samego wspinania. Otóż dzielimy je na dwa główne nurty: wspinanie z liną oraz tzw. buldering (ang. bouldering). Wspinaczka z liną charakteryzuje się tym, że wspinacz w trakcie jednej drogi będzie robił zwykle 10 - 40 metrów, natomiast buldering sprowadza się do raptem kilku trudnych ruchów w ramach jednego bulderu (czyli odpowiednika drogi wspinaczkowej) i najczęściej nie wychodzimy wówczas wyżej niż na wysokość 4-5 metrów. 

W praktyce oznacza to, że buty do bulderingu nie muszą być tak wygodne, bo i tak zakładamy je tylko na chwilę i szybko ściągamy, za to specyfika takiego wspinania wymaga doskonałego dopasowania (czytaj: ciasnoty), szczególnie w obszarze wokół pięty. Więcej o tym poniżej.

Jeśli chodzi o charakter terenu, po którym się wspinamy, rozróżniamy:

1. Piony: zwykle wymagają one największych umiejętności technicznych, musimy bowiem stać na mikroskopijnych stopniach, trzymając się małych chwytów. 
2. Połogi: ściana jest mniej niż pionowa,  co sprawia, iż formacja ta jest bardzo lubiana przez początkujących, ponieważ pracują tu głównie nogi, rękami natomiast jedynie się przytrzymujemy. 
3. Przewieszenia: ściana jest bardziej stroma niż pion, co sprawia, że jest to najbardziej fizyczna forma wspinania.

Przejdźmy teraz do samych butów. Możemy podzielić je ze względu na kilka różnych kategorii, przy czym dla początkujących najistotniejszy będzie właśnie poziom zaawansowania. Rozróżniamy:

1. Poziom zaawansowania
2. System zapięcia
3. Przeznaczenie
4. Budowa stopy

RODZAJE BUTÓW WSPINACZKOWYCH ZE WZGLĘDU NA POZIOM ZAAWANSOWANIA

1. buty dla początkujących
2. buty dla średniozaawansowanych, często również uważane za buty najbardziej uniwersalne
3. buty dla zaawansowanych

Buty dla początkujących:

• są płaskie
• mają zaokrąglone, mało wyraziste czubki
• ich podeszwa jest gruba (zwykle 5 mm), co przekłada się na dłuższą żywotność, przy czym zazwyczaj nie jest to nawet guma Vibram, aby buty mogły być tańsze
• przedział cenowy: 250 - 350 zł
• nasze modele: La Sportiva Tarantula, La Sportiva Tarantulace, Scarpa Origin, La sportiva Finale VS, Ocun Crest Lu, Ocun Crest QC, Ocun Strike Lu, Ocun Strike QC
• uwaga, buty wspinaczkowe nigdy nie będą wygodne w normalnym tego słowa znaczeniu, natomiast na pewno nie mogą wywoływać obtarć i bólu wynikającego z nadmiernego ucisku
• buty dla początkujących - ze względu na swoją wygodę - są polecane na wspinaczkę wielowyciągową (wspinaczka z liną na drogach liczących sobie nawet kilkaset metrów, co oznacza cały dzień spędzony w ścianie) lub ewentualnie wspinaczkę tradycyjną (wspinaczka z liną, gdzie sami osadzamy w skale punkty przelotowe, zabiera to znacznie więcej czasu, więc musimy mieć na sobie coś wygodnego)

Buty dla średniozaawansowanych:

• mają podeszwę wygiętą w łuk, dzięki czemu łatwiej jest wspinać się w przewieszeniach: but działa wówczas jak hak, którym zaczepiamy się o stopień i tym samym lepiej trzymamy przy ścianie
• podeszwa ze względu na konieczność lepszego czucia podłoża jest cieńsza niż w butach dla początkujących (3.5 - 4mm)
• mają bardziej wyrazisty czubek, aby ułatwić stanie na małych stopniach
• zazwyczaj odradzane są początkującym ze względu na fakt, że ich stopa nie jest jeszcze przyzwyczajona do takiego kształtu buta, jeśli jednak but dobrze leży i nie wywołuje dyskomfortu, można z nim śmiało rozpocząć swoją wspinaczkową przygodę 
• but dla średniozaawansowanych jest butem uniwersalnym w tym sensie, że ze względu na bardziej wyrazisty czubek i wygiętą podeszwę daje większą precyzję, jednocześnie but taki nie jest jeszcze na tyle powyginany, aby noszenie go było tak niewygodne jak w przypadku butów dla zaawansowanych
• przedział cenowy: 400 - 500 zł
• nasze modele: La Sportiva Katana, Scarpa Vapor, Ocun Pearl, Ocun Jett, za buty średniozaawansowane można uznać również La Sportiva Miura, Scarpa Instinct VS oraz Ocun Oxi, choć wszystkim tym modelom jest znacznie bliżej do butów zaawansowanych, więc po prostu umieszczamy je w klasyfikacji powyżej średniozaawansowanych, a nieco poniżej tych pełnoprawnie zaawansowanych

Buty dla zaawansowanych:

• są agresywne, czyli mają mocno wygiętą podeszwę 
• są mocno asymetryczne, czyli stopa wygina się do środka
• mają wyraźny, ostry czubek
• podeszwa ze względu na konieczność lepszego czucia podłoża jest cieńsza niż w butach dla początkujących (3.5 - 4mm)
• wykorzystują najwięcej nowoczesnych technologii
• przedział cenowy: 500+ zł
• nasze modele: Scarpa Drago, La Sportiva Solution, La Sportiva Miura VS, La Sportiva Testarossa, Ocun Ozone

RODZAJE BUTÓW WSPINACZKOWYCH ZE WZGLĘDU NA SYSTEM ZAPIĘCIA

1. na rzepy
2. wiązane
3. baletki (zwane również wsuwkami)

Buty na rzepy:

• są szybkie i wygodne w obsłudze, co ma duże znaczenie, ponieważ buty ze względu na specyficzną ciasnotę będziemy regularnie ściągać i zakładać, nawet po kilkanaście razy (!) w trakcie jednej wizyty na ścianie, z tego powodu poleca się je początkującym
• ich wadą jest potencjalnie nieco gorsze dopasowanie niż w przypadku modeli ze sznurówkami, do tego przy zapięciu na rzepy istnieje większe ryzyko mechanicznego ich uszkodzenia

Buty wiązane:

• gwarantują idealne dopasowanie buta
• poleca się je początkującym, ponieważ w przypadku zakupu zbyt dużego buta można potem zniwelować ten problem mocniejszym sznurowaniem
• stają się uciążliwe, gdy musimy buty często ściągać i zakładać

Baletki:

• zakłada się je najszybciej
• muszą być mocno dopasowane, ponieważ nie mają żadnego dodatkowego systemu zapięcia

RODZAJE BUTÓW WSPINACZKOWYCH ZE WZGLĘDU NA PRZEZNACZENIE

1. buty na linę
2. buty na buldery
3. buty do wspinania w rysach

Buty na linę:

• wspinacze sportowi (zwłaszcza skalni) często wybierają buty wiązane, ponieważ gwarantują one perfekcyjne dopasowanie, a jednocześnie raz założony but zostaje na stopie znacznie dłużej niż w trakcie bulderingu
• istotnym elementem jest dobrze zarysowany czubek, aby ułatwić precyzyjne stanie na małych stopniach
• wspinacze częściej wybierają buty z twardszą gumą (Vibram XS Edge), co dodatkowo stabilizuje stopę podczas przenoszenia całego ciężaru ciała na sam czubek buta stojącego na małym stopniu
• popularne buty na linę: La Sportiva Miura, La Sportiva Miura VS, Scarpa Instinct VS, La Sportiva Testarossa, Ocun Pearl, Ocun Ozone

Buty na buldery:

• zdecydowanie zapięcie na rzep, ponieważ but będzie co chwilę ściągany i zakładany ze względu na swoje ścisłe dopasowanie (czytaj: będzie bolało!)
• zaawansowane buldery są przewieszone, co oznacza, że but ma być agresywny i asymetryczny, aby dobrze zaczepić czubkiem o stopień i łatwiej trzymać się blisko ściany
• w bulderingu jedną z podstawowych technik jest tzw. stanie na tarcie (czyli dociskamy jak największą powierzchnię stopy do podłoża i pozwalamy gumie wykonać resztę), w tym celu but powinien być miękki (rekomendowana guma Vibram XS Grip 2)
• kolejną popularną techniką jest haczenie palców, co wymaga tego, aby czubek buta był mocno oblany gumą
• inny, często stosowany rodzaj haczenia to haczenie pięty, więc i ta część buta powinna być solidnie oblana gumą
• popularne buty na buldery: Scarpa Drago, La Sportiva Solution, Ocun Ozone

Buty do wspinania w rysach:

• muszą mieć wysoką cholewkę, aby dobrze zabezpieczyć kostkę w trakcie klinowania stóp
• powinny być sztywne, aby ułatwić klinowanie

RODZAJE BUTÓW WSPINACZKOWYCH ZE WZGLĘDU NA BUDOWĘ STOPY

1. normalna stopa
2. szeroka stopa
3. wąska stopa
4. podbicie typu low-volume (czyli stopa, która ma niewielkie podbicie)

DEKALOG ZAKUPU BUTÓW DLA POCZĄTKUJĄCYCH

1. But wspinaczkowy musi ciasno przylegać (ale nie obcierać!), aby umożliwić precyzyjne stanie na małych stopniach. W efekcie palce w bucie lekko się podwijają (wystarczy spojrzeć, czy but wybrzusza się w tamtym miejscu), należy również sprawdzić, czy but otacza ściśle piętę (w przeciwnym razie haczenie pięty będzie bardzo trudne).
2. Buty mierzone w skarpetce zawsze są ciaśniejsze niż buty założone na gołą stopę, a jest to ważne o tyle, że wspinanie z gołymi stopami jest znacznie popularniejsze ze względu na lepsze czucie podłoża. 
3. But zawsze się o mniej więcej pół rozmiaru rozbije i dopasuje, im bardziej jest jednak oblany gumą, tym jego rozbicie się będzie mniejsze.
4. Zanim but zostanie definitywnie odrzucony ze względu na jego domniemaną za-małość, warto założyć go kilka razy, bo stopa za każdym razem będzie na niego coraz lepiej reagować. 
5. Jeśli but wchodzi swobodnie na stopę i nie trzeba w tym celu pomagać sobie zamontowanymi z tyłu dwiema tasiemkami, na 99% but jest za duży.
6. Nasze stopy nieznacznie różnią się od siebie, co oznacza, że w trakcie mierzenia zawsze należy sprawdzić oba buty i przetestować je, stawiając czubek przodem do stopnia i w pełni obciążając but (początkujący najczęściej stają bokiem i/lub nie przenoszą całego ciężaru na stopę).
7. W pierwszej kolejności warto nastawić się na buty na rzepy ze względu na wygodę ich użytkowania, jeśli jednak żaden but nie chce się dopasować do stopy, trzeba sięgnąć po modele wiązane i zadbać o ściśle przylegające sznurowanie.
8. Często, paradoksalnie, mniejszy o pół rozmiaru but okazuje się być właściwszym rozwiązaniem, ponieważ palce podwiną się nieco bardziej, dzięki czemu stopa lepiej ułoży się w środku.
9. Najpopularniejszy i najczęściej sprzedający się w tej kategorii but to La Sportiva Tarantula (lub jego sznurowany odpowiednik - Tarantulace). Jeśli chodzi o podział na płeć, buty damskie od męskich różnią się zazwyczaj większą miękkością gumy (but ma mniej do udźwignięcia), węższą podeszwą, a dodatkowo buty damskie bywają robione w wersji tzw. low-volume, czyli z myślą o stopie, która jest szczupła w płaszczyźnie pionowej (ma mało wystające podbicie).
10. Nasze modele dla początkujących z uwzględnieniem szerokości stopy: 

• stopa szeroka: Scarpa Origin, La Sportiva Finale VS, Ocun Strike QC, Ocun Strike Lu
• stopa wąska: Ocun Crest QC, Ocun Crest Lu